Сынып қабырғалары сөйлей алса. Жаңа «Сөйлейтін қабырғалар» әдістемесінің негізгі принциптері

Қазақстанда «сөйлейтін қабырғаларды» (бұдан әрі – СҚ) ұйымдастыру бойынша арнайы зерттеулер жүргізілген жоқ, бірақ мұғалімдер бұл ақпараттық ресурсты білім беру мақсатында интуитивті түрде пайдаланады.

Көп жағдайда СҚ мақсатты түрде мектепке дейінгі ұйымдарда қолданылады, бірақ шетелдік тәжірибе көрсеткендей, ресурс жалпы білім беретін мектептерде оқушылардың оқу іс-әрекетін жоспарлау және сабақты интерактивті ету үшін үлкен мүмкіндіктерге ие болады.

Сыныптағы пәндік-кеңістіктік білім беру ортасын ұйымдастыру мұғалім қызметінің маңызды аспектісі болып табылады, оған ЭЫДҰ елдерінің білім беру саласындағы мамандары мен сарапшылары үлкен көңіл бөледі.

Мысалы, білім беруде екі немесе одан да көп тіл қолданылатын елдер (Канада, Эстония) «сөйлейтін қабырғаларды» (бұдан әрі – СҚ) құра отырып, тілдік иммерсиондық бағдарламалар аясында білім беру дизайнын мұқият қарастырады.

АҚШ-та Talking Walls («сөйлейтін қабырғалар»), Word Walls («сөйлейтін қабырғалары») және Anchor charts («зәкірлік диаграммалар») сияқтыларды мамандар білім беру мүмкіндіктерін кеңейту, оқу материалын визуализациялау және оны оқушылардың практикалық іс-әрекетінде бекіту үшін кез келген пәнді оқытуда қолдануға кеңес береді.
 

«Сөйлейтін қабырғалар» дегеніміз не

СҚ түсінігінің бірыңғай түсіндірмесі жоқ, сондықтан бірнеше анықтамаларды қарастырайық.

Украин мұғалімдері Лариса Зданевич пен Катерина Крутии СҚ білімді визуализация жүйесі және білім беру ұйымының білім беру кеңістігіне балалар мен ересектердің ену процесі ретінде түсіндіреді.

Кейбіреулер СҚ дамып келе жатқан объектілік-кеңістіктік ортаны әдеттен тыс түрде, тірі экранның бір түрімен өзгертуге мүмкіндік беретін құрал деп санайды.

Кудрявцева Е. Л., Шершун С. В. СҚ ұғымына басқа интерпретация береді, оларды кіші кеңістікті белгілеуге, көрнекі екпіндерді орналастыруға, білім алушыны жұмылдыру үшін (оның ішінде оған көргенін талдау үшін) бір бөлмеде ұйымдастыру кеңістігін аймақтарға бөлуге мүмкіндік беретін маркерлер ретінде анықтайды және жаңа, жеке синтез, логиканы дамыту қызметін атқарады), сондай-ақ үй-жайларды полифункционализациялау функциясын орындайды (мысалы, жылжымалы қабырғаларды, экрандарды және т.б. пайдалану).

Сакраментодағы (Калифорния) Лютер Бербанк орта мектебінің американдық ағылшын тілі және әлеуметтік зерттеулер мұғалімі, Ларри Ферлаццо былай дейді: «Рочестерде (Нью-Йорк) өте жақсы мемлекеттік мектеп бар, оның қабырғалары арқылы күшті хабар жіберетін Дженеси қауымдастығының чартерлік мектебі бар».

Қабырғалық экспонаттардың кейбірі ғылыми мұражай экспонаттары – оқу экспонаттары – білім алушылардың мәтіндері, диаграммалары, иллюстрациялары мен үлгілері Рочестер каналының жүйесін, ара шаруашылығын немесе астрономия ұғымдарын түсіндіреді. Әртүрлі сыныптардағы құжаттамалық панельдер білім алушынык зерттеулердің артефактілері, білім алушынык жұмыстардың бірнеше нобайлары және қоғамда шынайы пайдалану үшін жасалған соңғы өнімдері бар оқу экспедициялары (ұзақ мерзімді пәнаралық жобалар) туралы айтады.

Жұмыспен бірге жарияланған білім алушылардың не үйренгенін және олардың оқудан кейін жеке тұлға ретінде қалай өзгергенін құжаттайтын рефлексиялар бар.

Осылайша, мұғалім сөйлейтін қабырғалар әдемі безендірілген және боялған қабырғалар мен стендтер емес, нақты элементтер немесе мұғалімге білім беру тақырыптарының мазмұнын ашуға көмектесетін пәндік-кеңістіктік ортаның жүйесі, мұнда барлық элементтері жылжымалы және түрленетінін түсінуі керек.

СҚ идеясы сарайлар мен ақсүйектердің үйлерінің интерьерін безендіруден ақпараттық стендтердің дизайнына дейін спираль түрінде дамыды. Баспаның пайда болуымен, ауызша коммуникацияның өсуімен және ақпараттық мазмұнның жаһандануымен барлық жаңа және ықтимал пайдалы ақпаратты жазып қана қоймай, оның семантикалық (тақырыптық, адресат бойынша және маңыздылық дәрежесі бойынша, ұзақ мерзімді) сүзгілеу, оның ағындарын арналау дами бастады. Осылайша хабарландырулар (шұғыл), белгілер (ұзақ мерзімді), мемориалдық тақталар және т. б. пайда болды.

Қоғамның дамуы қабырға ақпаратының тек кіріспе функциясын ғана емес, сонымен бірге топтық талқылауға, талқылауға және рефлексиялық реакцияға түрткі бола бастауына ықпал етті. Бұл ақпараттық стендтер, баннерлер мен плакаттар, құрмет тақталары, мұражай экспозициялары. Нақты мақсатты аудитория үшін міндетті мақсатты иллюстрациялық компоненттің арқасында әсер күшейтілді. Мазмұнды схематизациялау және бояу (түспен жұмыс істеу ережелері) қабырғаның ақыл-ой картасының , жазудың және басқа логикалық визуализация жүйелерінің пайда болуына ықпал етті.
 

«Сөйлейтін қабырғалардың» негізгі міндеттері

«Сөйлейтін қабырғалардың» негізгі міндеттерін бөліп көрсетейік:

• оқу материалын көрнекілік арқылы бекіту, есте сақтауды көрнекі және мәтіндік қамтамасыз ету;
• анықталған аспектілерге назар аудару арқылы ақпарат ағындарын сүзгілеу;
• оқу нәтижелерін көрсету;
• оқушылардың жеке өзін-өзі көрсетуіне жағдай жасау.

Шығарылым дәйексөзі: Кара Бентли-Learning Sciences International компаниясының қызметкері: «Сіз сыныпқа қанша рет кіріп, қабырғалардың қаншалықты әдемі көрінетіні туралы сөйлестіңіз? Иә, көптеген сыныптарда (әсіресе, бастауыш мектептерде) шығармашылық плакаттар, позитивті сөздер және балалар суреттерінің көрмелері бар әдемі, түрлі түсті қабырғалар бар. Бірақ біз өзімізге сұрақ қоюымыз керек: бұл қабырғаларда безендіруден басқа құндылық бар ма? Сыныптардағы қабырғалар оқушылар туралы, маңызды мазмұн, әсіресе, оқу туралы сөйлеп тұруы керек».
 

«Сөйлейтін қабырғаларды» пайдаланудың негізгі принциптері

СҚ қолданудың негізгі принциптері:

• кеңістікті шамадан тыс жүктемеңіз (аз көп болатын жағдай);
• ұтқырлық;
• түрлендіргіштік;
• бөлменің түрі мен жарықтандыруды есепке алу;
• түс ережелерін ескере отырып
• Иттен түс дөңгелегін пайдалануды ұсына аламыз (https://skillbox.ru/media/design/chto_takoe_tsvetovoy_krug_ittena/);
• ақпаратты орналастыру ережелерін пайдалану.

Айта кету керек, СҚ «жоғарыда» (төбеде) және «астыда» (еден) бос орындарды қамтуы мүмкін немесе болмауы мүмкін.

Мысалы, еденге түрлі түсті таспаны пайдаланып, жолдарды, қиылысатын сызықтарды жасаңыз, ашық ойындарға, квесттерге, лабиринттерге арналған орынды белгілеңіз.

«Сөйлейтін қабырғалармен» жұмысты ұйымдастыруға көмектесетін әдістемелік ұсыныстар

СҚ жобалаудың бірыңғай ережелері жоқ. Мұның бәрі мұғалімнің шығармашылық көзқарасына және пән мазмұнына байланысты жасалады. Дегенмен, оларды ұйымдастыру бойынша нақты әдістемелік ұсыныстар беруге болады:
 

1-ұсыныс.

«Сөйлейтін қабырғалардың» орындары біржола «бекітілуі» керек

СҚ орналасу орындары біржола «бекітілген» болуы керек (балаларды бағдарлау үшін: қайда және не орналасқан). Яғни, негізгі СҚ– оқу материалы орналастырылған сыныптағы белгілі бір ерекше қабырға. Орналастыру әдістері әртүрлі болуы мүмкін, бірақ бұл жерде бір нәрсені есте ұстаған жөн: оқушы оңай қол жеткізе алатын барлық нәрсе (секірмей немесе аяқтың ұшымен тұрмай) бекітілген жылжымалы болуы керек, яғни оны оңай алып тастауға және артқа бекітуге болады.

Бекіту әдістері әртүрлі болуы мүмкін:

• Blu tack, flexstep мяиқты арнайы жабысқақ массалар қалдық қалдырмайды және сағызға ұқсайды ( https://www.wildberries.ru/catalog/11715311/detail.aspx );
• өздігінен жабысатын жабыстырғыштар,
• ( https://www.wildberries.ru/catalog/19646657/detail.aspx?targetUrl=IM );
• магнит;
• фланелограф;
• басқа әдістер.
   

2-ұсыныс.

«Сөйлейтін қабырғалар» дидактикалық материалдарын өзгерту

«Сөйлейтін қабырғалар» үшін дидактикалық материалдарды оқу үдерісіне және оқу бағдарламасының бөлімдеріне қатысушылардың қажеттіліктеріне байланысты өзгертіңіз.

Дидактикалық материалдарды СҚ-ға өзгерту оқу үдерісіне қатысушылардың қажеттіліктерімен анықталуы керек (пәндік сабақтардағы материалдар үшін айына бір реттен жиі емес және жалпы ұйым жүйесін көрсететін материалдар үшін жылына бір рет). Оқу жоспарының бөлімдеріне байланысты жиірек ауысулар да мүмкін.
 

3-ұсыныс.

«Көздің алтын сызығына» орналастырылған ақпарат

«Көздің алтын сызығына» орналастырылған ақпарат негізгі ақпарат болып табылады. Сондықтан мұндай ақпаратты тиісті тақырыпқа жариялаған дұрыс. Бұл материалдарды сабақ барысында белсенді түрде пайдалану керек. Тақырып талқыланып, ақпарат үй-жайдың ішінде қалғанда (біріктіру, еске салу үшін), оны қабырғаға жылжытқан дұрыс.
 

4-ұсыныс.

Қабырғаның жоғарғы жағына арналған ақпарат

Қабырғаның жоғарғы бөлігінде есте сақтауды талап ететін, догматикалық сипаттағы ақпаратты орналастырған жөн. Мысалы, көбейту кестесі, белгілерге тыйым салатын формулалар.
 

5-ұсыныс.

Кіреберіс есіктің жанындағы қабырғаға арналған ақпарат

Қабырғаның алдыңғы есікке жақын бөлігі (бөлмеден шыққан адам оған қарап тұрады) «шағылу бұрышы» немесе «шағылысатын қабырға» деп аталады. Мұнда білім беру үдерісіне қатысушылардың өзіндік рефлексиясымен байланысты «сөйлейтін қабырғалардың» элементтерін орналастыруға болады. Мысалы, сабақтан кейінгі / күннің соңында эмоционалдық күйіңізді бағалау арқылы.
 

6-ұсыныс.

80/20 ережесі

Стикерлермен жұмыс істеу, диаграммалар құру, процестер мен құбылыстардың пиктограммаларын бейнелеу, нақты объектілерді таңдау арқылы СҚ құруға қатыстырған жөн. Бет Мур 80/20 ережесін қолдану қажет деп санайды, «оған сәйкес сыныпта көрсетілетін заттардың 80% -ын оқушылар, ал 20%-ын мұғалімдер жасайды.

Осы пайыздарды есепке алу оқушылардың сыныптағы қоршаған ортаны жақсы меңгеруін қамтамасыз етеді».

Негізгі СҚ болып табылмайтын қабырғаларды зияткерлік қабырға ойындарын өткізу үшін қосымша пайдалануға болады.

Бұл жағдайда СҚ оқу қабырға квесттерін өткізу үшін пайдаланылуы мүмкін, мұнда білім алушылар ойынның кейіпкеріне айналады және финалға жету үшін кедергілерді (оқу тапсырмалары) жеңеді.

СҚ үшін квест жасау идеялары http://mei--blog.blogspot.com/2021/02/blog-post.html
 

Сонымен қатар, барлық зерттеушілер СҚ құрудың алғы шарты білім алушылардың жұмыстарын (көрмелерді) үнемі көрсету болып табылады деп есептейді. Ол үшін оқушылармен бірлесе отырып, олардың жұмыстары сыныпта, дәлізде немесе демалыста қандай критерийлер бойынша көрсетілетінін анықтау қажет.

Әр оқушының жұмысын көрмеге қойып, зерттелетін тақырыпқа сәйкес өзгерту қажет. Бұл ретте мұғалім сабақ барысында оларға сілтеме жасағаны, балалардың жұмысына байланысты мысалдар келтіргені дұрыс болар еді.

Схемалық түрде СҚ-де орналастырылған ақпаратты келесідей бейнелеуге болады (5-сурет):

Тілдік цикл пәндерінде СҚ элементтерін құру идеялары:

• жиһаздың және тұрмыстық заттардың барлық бөліктеріне олардың атаулары жазылған жапсырмалар (2–3 тілде) бекітіледі;
• қабырға карталары, үстелдер, қабырға ойындары және т. б.;
• алфавиттік кестелер;
• жаңа сөздердің кестелері;
• оқылатын тақырыпқа қатысты сөздік кестелер мен иллюстрациялар;
• әр күннің күнтізбесі, ауа райы күнтізбесі немесе ауа райын көрсететін жалаушалар;
• таңғы хабарламалар/хабарландырулар;
• үлгерім туралы есептер, ұжымдық шығармалар;
• оқылатын өлеңдер, әндер мен әңгімелерге арналған сөздер мен иллюстрациялар;
• атаулы күндер мен оқиғаларға арналған плакаттар;
• мамандандырылған оқуға арналған орындар (оқу орталықтары);
• сурет салу және қол еңбегі үшін орын, онда олар әртүрлі идеялар мен тақырыптық әзірлемелермен таныстырылады;
• оқытылатын тақырыпты толықтыратын нақты пәндер мен материалдар;
• әдебиеттер қойылған кітап бұрышы.

Марджи Бернс Найттың «Talking Walls» атты балалар кітабы Қабырғалар тарихымен танысу арқылы жас оқырмандарды әртүрлі мәдениеттермен таныстырады. Бұл кітаптағы балалардың шытырман оқиғалары бүкіл әлемдегі энтузиастарды кітапта ұсынылған оқиғаларды музыкада, кинода, граффитиде және интерьер дизайнында пайдалануға шабыттандырды.

Сондықтан да Talking Walls – мультимедиялық ресурстар дизайнға, тарихқа, мәдениетке қызығушылықты арттыру үшін жасалынады.

https://www.talkingwalls.world/

https://talkingwallscharlotte.com/about/

https://www.thprd.org/connect/talking-walls

СҚ тек кабинет ішінде ғана емес, дәліздерде және ғимараттың қасбетінде де болуы мүмкін. Ал бұл жерде көп нәрсе білім беру ұйымының басшысына байланысты. Әрі қарай, біз бүкіл білім беру ұйымында СҚ-ны қалай және не үшін орналастыру керек екеніне мысалдар келтіреміз.
 

Бүкіл білім беру ұйымында «сөйлейтін қабырғаларға» нені және не үшін орналастыру керектігін көрсететін мысалдар

1-кесте. Білім беру ұйымында СҚ-ны безендіру

Осылайша СҚ оқу материалын оқып-үйрену үшін және оқу барысында мұғалім балалармен бірге жасайтын қабырғаға ілінетін әртүрлі (еден, шкаф, есік үстіндегі және т. б.) дидактикалық материалдарды пайдалану жүйесі бола алады.

Олар бірігіп оқу пәнін дамытушы ортаны жасайды және оқу материалын оқушылардың жеке жетістігіне айналдыра отырып, субъектілік аспект береді.