Чек-парақ: педагог аттестаттаудан өтуі үшін эссе қалай жазуы керек
Жаңа аттестаттау ережелеріне сәйкес педагогтерді аттестаттаудан өткізу тәртібі келесі кезеңдерді қамтиды:
1) ҰКТ;
2) эссе;
3) біліктілікті бағалау;
4) жұмыс нәтижелерін кешенді аналитикалық жалпылау.
Ең алдымен, аттестаттаудан өтетін әрбір педагог педагогикалық эссенің әңгіме мен эсседен оқиғаны баяндауға немесе суреттеуге емес, оны түсінуге бағытталғандығымен ерекшеленетінін түсінуі керек; ғылыми мақаладан – айқын субъективизммен, логикалық және ассоциативті байланыстардың теңдігімен, шегіністермен: эссеист өз ойының еркін ағымын қағазға түсіреді..
Сонымен эссенің мақсаты – белгілі бір тақырыпты талқылау, жеке пікірін білдіру және осы пікірді негіздеудің дәлелдері мен себептерін көрсету.
Заманауи білім беру глоссарийінде эссе белгілі бір тақырыпты қарастыратын және онымен байланысты жеке әсерлер мен ойларды жеткізу әрекетін білдіретін шағын көлемді және еркін композициялық прозалық шығарма ретінде түсіндіреді (французша эссе – әрекет, сынақ, эссе, латын тілінен аударғанда exagium – өлшеу, exigo – өлшеймін).
Басқаша айтқанда, эссе – субъектінің эмоциясы мен жеке әсерлеріне негізделген, бірақ сонымен бірге өзіндік құрылымы бар, сонымен бірге біртұтас және тұтас нәрсені бейнелейтін еркін шығарма.
Бір қызығы, «эссе» АҚШ пен басқа елдердің көптеген университетінде негізгі оқу пәні болып есептеледі ( колледж эссе ) және студенттердің оқудың алғашқы жылдарындағы тиісті дағдыларын жетілдіруге бағытталған. Оқыту барысында студенттер шығарманың жасалу принциптері мен негізгі эссе түрлерін меңгереді. Сондай-ақ Америка Құрама Штаттарында көп жағдайда үміткерлер беделді әрі танымал университеттерге түсу үшін эссе жазады.
Жеке тұлғаның белгілі бір тілді меңгергенін растау үшін тапсырылатын халықаралық емтихандардың көбі міндетті түрде эссе жазуды талап етеді, мысалы: FCE, CAE, IELTS, TOEFL.
Осылайша әлемдік тәжірибеде эссе форматы білімді тексеру тәсілі ретінде, ЖОО-ға іріктеу кезінде, мемлекеттік органдарға жұмысқа орналасу кезінде байқау тапсырмасы ретінде, логика мен шығармашылықты бір мезгілде жалпы тексеру құралы ретінде кеңінен қолданылады.
Белгіленген аттестаттау ережелеріне сәйкес педагог тест соңында эссе жазады. Жалпы берілетін уақыт – 30 минут. Сөз саны – 250-300 (шамамен 1 бет 14 шрифт). Эссе тақырыбын жыл сайын білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілейді. Жазбаша эссе педагогтің жеке кабинетінде ngt.testcenter.kz. сілтемесі бойынша көрсетіледі.
Сондай-ақ 2022 жылы эссе жазуға қатысқан педагогтерге жүргізген сауалнама бойынша ықтимал эссе тақырыптарын анықтадық:
- Адам шынымен де жағдайды жақсы жаққа өзгертуге қабілетті ме?
- Болашақ біздің қолымызда.
- Мінез емес, ұлттың әлеуметтенуі.
- Кітап оқитын халық – мәдениеті гүлденген ел;
- Өзін-өзі оқыту – жақсы іс, ал өзгені оқыту – одан да жақсы. Айтпақшы, соңғысы әлдеқайда оңай.
- Электрондық ақпарат құралдары жоғалып кетсе не болар еді.
- Сыбайлас жемқорлықсыз болашақ.
Эссе жазу кезінде педагогтердің тақырыпты таңдау мүмкіндігі болмайды, жүйенің өзі әрбір педагогке берілетін эссе тақырыбын анықтайды.
ҚР Білім және ғылым министрлігінің мәліметінше, жазбаша эссе бағалауға жатпайды. Сондықтан оларды бағалаудың нақты критерийлері жоқ, педагогтер эссе жазу үшін жалпы қабылданған ұсыныстарға сүйенулері керек.
Классикалық эссе құрылымы келесідей болады:
Осылайша, эссе шеңберлік құрылымға ие болуы керек: кіріспе – негізгі бөлім (тезис, дәлелдер, тезис, уәждер, тезис, дәлелдер) – қорытынды.
Эссе жазу алгоритмі
Аттестаттау кезінде эссені оңтайлы жазу үшін келесі үлгіге сүйенген жөн:
1. Жүйе ұсынатын эссе тақырыбын мұқият оқып шығыңыз.
2. Тақырыптың мағынасын анықтап алыңыз (мәлімдемелер, есептер).
3. Осы мәлімдемені «жақтап» және/немесе «даттап», дәлелдер келтіріп көріңіз.
4. Әрбір дәлел үшін өмірден, жеке тәжірибеден, әдеби шығармалардан мысалдар, фактілер, жағдайлар келтірген дұрыс.
5. Уәж сөздерді ретімен беріңіз.
6. Уәжіңізге кіріспе келтіріңіз.
7. Көрсетілген реттілікпен өз көзқарасыңызды айтыңыз.
8. Жұмыстың жалпы қорытындысын тұжырымдаңыз.
Педагогтер эссе жазғанда жиі жіберетін 6 қателік
Біз негізгі қателерді талдап, анықтап шықтық. 10 педагогтің 7-і қателеседі.
Келесі кезекте педагогтерді аттестаттауда келуі мүмкін тақырыптардың біріне авторлық эссе ұсынамыз. Қалай болғанда да, әрбір педагогте эссе жазу дағдысы болуы керек. Егер мұндай дағды болмаса, онда көрсетілген ережелерді ұстанып, әртүрлі тақырыптарға эссе жазуды үйреніп барып, жаза аласыз.
Эссе жазуда сіздің психикалық жалпы жағдайыңыз да маңызды: неғұрлым сабырлы болсаңыз, эссе жазу уақыты да соғұрлым оңай әрі сәтті болады.
